थरहरू कसरी बन्छन्?

थरहरू कसरी बन्छन्? एउटा उदाहरण -

हिन्दी सिनेमाका अमिताव बच्चनको नाम खासमा ईन्क्लाव राय श्रीवास्तव रहेछ । यी कायस्थ, (राजा महाराजाको Record keeper) ले पाएको उपाधी जुन पछि जात वा थर बन्यो, रहेछन् । बुवा हरीवंश राय श्रीवास्तव "वच्चन (केटकेटी जस्तो)"ले ईन्क्लाब - जिन्दाबाद ! बाट लिएर छोराको नामले नै बृटिश विरुद्दको नारा लगाएजस्तो हुने सोचेर राखेको ।

हरीवंश राय श्रीवास्तव कवि पनि भएकोले उनले "वच्चन" उपनाम राखेर कविता लेख्थे ।

हरीवंश राय श्रीवस्तव "वच्चन" अंग्रेज विरोधी तर अंग्रेजीका शिक्षक र कवि समेत भएकोले समाजका अनेक कुराको पनि विरोधी थिए - उनी जातपात मान्दिन भन्थे ।

छोरालाई स्कुलमा राख्न जाँदा सोधियो - नाम के हो?

हरीवंश - अमिताभ (मात्र भनेर जात भनेनन्, किनभने जापात मान्दैन'थे)

स्कुल शिक्षक - थर के हो?

हरिवंश - वच्चन (पुराः अमिताभ वच्चन)

यसरी वच्चन अहिले एउटा थरजस्तो हुन पुगेकोछ । ऐश्वर्या राय वच्चन, अभिशेक राय वच्चन, आराध्या राय वच्चन । (अब विस्तारै श्रीवास्तव जात-थर यो परिवारको साखा-सन्तानबाट हट्यो र वच्चन थर नै बन्न पुगिसक्यो ।)

अर्थात, थर सिरिफ एउटा पहिचान हो । हरीवंशले आफ्नो स्वभावलाई Capture गरेर 'वच्चन (केटाकेटी जस्तो)' भनेर राखेको कालान्तरमा थर नै बन्यो अहिले 'वच्चन' एउटा कलाकारको पहिचान नै बनिसक्यो । सिनेमा हेर्नेहरूले 'वच्चन' सुन्ना साथ आफ्नो दिमागमा अमिताभ वच्चनको Image आफ्नो मनमस्तिस्का उतार्छन् ।

तेस्तै, नेपालका अनेक जातहरू पनि ख्यालख्यल्मै बनेकाछन् । जस्तैः वाग्लामा बसोबास गरेको मानिस "वाग्ले" भयो; घमीर भन्ने ठाउँमा बसेको मानिसलाई "घिमिरे" भन्न थालियो; अर्जेको मानिसलाई "अर्याल" भनियो; सेक्सन अफिसरको काम गरेकोलाई "अधिकारी", कारबारी काम गर्नेलाई "कार्की"; भण्डारको रेखदेख गर्नेलाई "भँडारी" (अहिले आएर) "भण्डारी"; पाँचथर थलाजुङबाट बसाइँ सरेर फिदिम आएपछि "थलाजुङे"; छिपचिपे पानी भएको ठाउँलाई लिम्बु भाषामा 'अनेने' भनिन्छ त्यस्तो स्थानको वरिपरि बस्नेको थर 'वनेम'; मेरो थर ईङ्वाबा हो । भनिन्छ, हाम्रो पूर्खा बाले बासेको बेला जन्मे । भालेलाई (उज्यालो भयो भनेर) "खबर " दिने पक्षी भनिन्छ । यसरी "ईङघङ"बाट भाले बासेको बेला जन्मेको हाम्रो पूर्खालाई इङवा भनियो र कालान्तरमा यो एक थर बन्यो, आदि ।

अर्थात, थर त भर्खरै सृजना भएको 'पहिचान' हो । खोज्दै जाँदा हराउँछ । तेसैले बिहे गर्नको निम्ती बेउला बेउलीको थर सोध्ने हो तर 'गोत्र' पनि सोधेपछि मात्र नजिकको थर मिलेपनि रक्त-साईनो लाग्दैन बिहे गर्न हुन्छ भनेर टुंगो गरिन्छ । अब त 'गोत्र'भन्दा पनि Genetics हेरेर आफ्नो पिता-पूर्खा कहाँबाट यहाँ अहिले म बसेको ठाउँमा आईपुगे? भनेर हेर्ने गरिन्छ । तर नेपालमा त्यस्तो प्राविधिक सुबिधा छैन । तेसैले हामी थर र गोत्रको कुरा गर्छौँ । तर बारतमा अहिलेका मुसलमान पहि हिजो हिन्दुका सन्तान हुन भनेर Genetic study गरेर डा स्वामी सुब्रमन्यनले भनिरहेछन् - कि Genetically केही बर्ष अघि मुस्लीम बनाईका हिन्दु नै आजका भारतीय मुस्लीम हुन् रे ।

तर पनि यथार्थ के हो भने थर वा जात बनेपछि त्यही नै पहिचान बन्यो । नत्र त मानिस जन्मिँदा त एउटा मासुको डल्लो त हो । जन्मेपछि उसले नाम पायो, अब उ मानिसभन्दा नामबाट चिनिने भयो । नाम पछि जात दिईयो, अब उ जातले चिनिने भयो । जातबाट थर पायो, अब थरले चिनिने भयो । त्यसपछि नाम, थर, जात र जन्म मिती तथा जन्मस्थान समेत उल्लेख भएको 'नेपाली' नागरिकता पायो, अन उसको पहिचान 'नेपाली' भयो । यि सबै पहिचानहरूले नै उसलाई "अहंकार ("म यो वा त्यो वा यस्तो वा त्यस्तो हुँ" भन्ने भावना जसलाई अंग्रेजीमा Sense of identity भनिन्छ)" दियो । शिक्षा हासिल गर्दै उसले पीएचडी पनि गरेपछि उसले "डाक्टर साब"को नयाँ पहिचान जोड्यो, कोही प्रोफेसर पनि भए उसको पहिचान अब प्राडा भयो । कोही कर्नेल भए उसको सारा यावत पहिचानको माथिल्लो ठाउँमा 'करसाप' थपियो । मन्त्री भएर खुस्केको भए झन "मन्त्री ज्यू" भन्ने पहिचान कायम भयो । यसरी भर्खर जन्मिएको मानिसदेखि उसको पहिचान त बदलिँदै बदलिँदै कहाँ पुग्यो? उसको Original identify लाई त परिवर्तित हुँदै गएका पहिचानहरूले किच्दै लगे । अझ, कोही बेलायत पुग्यो र त्यहीको नागरिकता लियो भने अब त उ "बृटिश" पहिचानले बिगतका सबै पहिचानलाई ढाकेर बृटेनको (नागरिक हैसियतले) माया गर्न थाल्ने भयो । अमेरिका पुगेर त्याहाँको ग्रीन कार्ड लिने र नागरिकता लिनेको त झन कुरै भएन । र, तिनका सन्तानको झन कुरै भएन - उनीहरू आफ्ना बा-आमा नेपालबाट आएका रे सम्म भन्छ होला तर नेपालसँग गाँसिएको तेरो पहिचान छ भन्यो भने केही मतलब राख्दैन होला । भनेपछि पहिचान त बडो Dynamic हुने रहेछ ।

अर्को कुरा - गौतम वुद्ध नेपालमा जन्मे । अहिले उनको विचार सन्सारभरि फैलिँदै गएकोछ । अब उनको पहिचान नेपालसँग मात्र गाँसिएर त बस्दैन । तेस्तै "योगा"को कुरा लिउँ । पहिले यसलाई भारतीय बाबाजिहरूको भन्थे । पछि भारतको भनियो । अब त UN ल नै International Day of Yoga घोषणा गरिदयो । अब त योगाको पहिचान भारतीय मात्र रहेन । तेस्तै Law of motion, Gravitation युरोपको मानिसले विकास गरेको वा पत्ता लगाएको हो । तर अब यी वैज्ञानिक कुरा यूरोपको मात्र भन्न मिल्दैन । अहिले सबैको हातमा मोबाइल छ । यो अब त सन्सारको भइसक्यो ।

तेस्तै कुन कुन रक्त समूहले बिहे गर्दा वच्चा अपाङ्ग जन्मिने वा सुत्केरी हुने बेला आमाको ज्यानलाई खतरा हुने केलाएर बिहे गर्ने गरिन्छ । जस्तैः बिहे गर्दा रक्त समुह मिलान गर्नेः

१) केटको रक्त समुह A छ भने केटीको A र AB हुँदा ठिकै हुन्छ ।

२) केटाको रक्त समुह B छ भने केटिको :B र AB हुँदा ठिकै हुन्छ ।

३) केटाको रक्त समयह O छ भने केटीको O, A, B र AB सबै मिल्छ ।

४) केटाको रक्त समुह AB छ भने केटिको पनि AB नै भए राम्रो ।

५) केटाको रगतमा Rh+ve छ भने केटीको रक्त समुह पनि Rh+ve भएको राम्रो

यो मिलेन भने के के असर हुन्छ? हेर्नोस् - http://www.matriman.com/MatchingBloodGroupsformarriage.html